در دومین نشست به تماشای کتاب مطرح شد:
۴۵۱ درجه فارنهایت روایتی از مقاومت انسان در برابر اضمحلال فردیت خویش
فیلم "۴۵۱ درجه فارنهایت" روایت‌گر مقاومت انسان در برابر اضمحلال فردیت خویش و حذف کتاب به عنوان عنصر آگاهی بخش است.
تاریخ انتشار : يکشنبه ۱۵ آذر ۱۳۹۴ ساعت ۱۸:۱۳
به گزارش تحریرنو به‌نقل از روابط‌عمومی نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور، شنبه چهاردهم آذر‌ماه در دومین نشست به تماشای کتاب، فیلم سینمایی "۴۵۱ درجه فارنهایت" ساخته فرانسوا تروفو که در سال ۱۹۶۶ بر اساس رمان "ری برد بری" ساخته شده است، تحلیل و بررسی شد.
محمد خندان، پژوهش‌گر حوزه‌ی مطالعات خواندن و نریمان افشاری، پژوهش‌گر حوزه‌ی زیبایی‌شناسی هنر و منتقد فیلم، منتقدین حاضر در دومین نشست به تماشای کتاب بودند.
در آغاز این نشست، نریمان افشاری، منتقد سینما به ارائه‌ی توضیحاتی در خصوص فرانسوا تروفو و ویژگی آثار او پرداخت. وی تروفو را از پیشروان جریان موج نو فرانسه دانست و "۴۵۱ درجه فارنهایت" را به‌لحاظ تاریخی، سبکی و کیفی ذیل فیلم‌های موج نو فرانسه دسته‌بندی کرد. افشاری در خصوص جریان موج نو در سینمای فرانسه بیان کرد: از دهه ۱۹۵۰ منتقدان فرانسوی در مجله "کایه دو سینما" شروع به نقد جریان سینمای غالب، یعنی سینمای روایت محور کردند؛ منتقدان "کایه دو سینما"، از این سینما با عنوان سینمای دیکتاتوری که ویژگی اصلی آن پیرنگ پرستی است، یاد کرده‌اند. پیرنگ پرستی مخاطب را مجبور به دنبال کردن خط سیر مشخصی می‌کند و باقی مسائل اعم از میزانسن، دوربین، طراحی صحنه، نوع شخصیت پردازی و... پیرو پیرنگ خواهد بود.
افشاری ادامه داد: "۴۵۱ درجه فارنهایت" از فیلم‌های مربوط به دور دوم موج نو است. داشتن رویکرد سیاسی و نقد ایدئولوژی مشخصه‌های بارز دور دوم موج نو است که در این فیلم به وضوح دیده می‌شود. در واقع در این فیلم تروفو مضمون اصلی رمان «برد بری» را در جریان مقاومت در برابر سینمای غالب، به یک میزانسن سینمایی تبدیل می‌کند.
این منتقد سینما ضمن بیان اطلاعاتی از نویسنده کتاب "۴۵۱ درجه فارنهایت"، درخصوص این اثر گفت: "۴۵۱ درجه فارنهایت"، "۱۹۸۴" اثر جورج اورول و "دنیای شگفت انگیز نو" اثر آلدوس هاکسی، همگی دنیایی خیالی در تضاد با مدینه فاضله، که می‌توان از آن به‌عنوان مدینه فاجعه یاد کرد، ساخته‌اند. در آن سال‌ها گسترش ایدئولوژی چپ و شروع مقدمات جنگ سرد، سبب خلق داستان‌هایی از این دست شد. داستان‌هایی با تصویر فضایی خیالی از آینده که در واقع نقدی به جریان توتالیتر موجود در آن‌زمان، محسوب می‌شود.
در ادامه‌ی این نشست، محمد خندان، پژوهش‌گر حوزه‌ی مطالعات خواندن، به بیان توضیحاتی در خصوص تجربیات تاریخی در کتاب‌سوزی و تقابل آن با بحث جریان آزاد اطلاعات پرداخت. وی با اشاره به عوامل موثر در تالیف "۴۵۱ درجه فارنهایت"، بیان کرد: "ری برد بری" مشاهده جریان کتاب‌سوزی آلمان نازی را جرقه‌ای برای خلق این اثر عنوان کرده است. "برد بری" پس از کتاب‌سوزی آلمان نازی، داستان کوتاهی تحت عنوان "the fire man" نوشت که این داستان بعدها مبنای نگارش "۴۵۱ درجه فارنهایت" می‌شود. در واقع "برد بری" که کار تروفو اقتباسی از اثر اوست، به صراحت اعلام می‌کند که قصد نقد آلمان نازی را داشته. با این‌حال من معتقدم که ما نباید این فیلم را صرفا به نزاع بین لیبرال دموکراسی و توتالیتاریسم با برجسته کردن بحث کتاب‌سوزی تقلیل دهیم، چراکه کتاب‌سوزی تنها مختص نازیسم، فاشیسم، توتالیتاریسم و... نبود. کتاب‌سوزی در طول تاریخ انواع مختلفی داشته و با انگیزه‌های متفاوت سیاسی، نژادی، مذهبی، سکولار، اعتراضی و... انجام می‌شده، اما تمامی موارد کتاب‌سوزی که در طول تاریخ سراغ داریم مربوط به محتوای کتاب می‌شده و در واقع همواره به‌منظور از بین بردن محتویات مضر انجام می‌شد.
از آن‌جا که یکی از عمده‌ترین نقدهای وارد شده به فیلم "۴۵۱ درجه فارنهایت"، بحث ضعف میزانسن است، نریمان افشاری در ادامه‌ی نشست به ارائه‌ی توضیحاتی در این خصوص پرداخت و گفت: برخلاف نظر برخی منتقدان، بنده به ضعف میزانسن در این فیلم اعتقادی ندارم. به اعتقاد من میزانسن این فیلم با سایر آثار تروفو متفاوت است، تروفو برای اولین‌بار در سال ۱۹۶۳ تصمیم به ساخت این فیلم می‌گیرد، که به‌دلیل کمبود مالی این امکان به وجود نمی‌آید، نهایتا یک کمپانی انگلیسی تولید فیلم را تقبل می‌کند. "۴۵۱ درجه فارنهایت" اولین فیلم رنگی و تنها فیلم انگلیسی زبان تروفو است. تروفو و اصولا فرانسوی‌ها به تولید فیلم به زبان انگلیسی تمایل چندانی ندارند، از این جهات او تا حدودی از استانداردهای موجود عدول می‌کند.
وی تصریح کرد: اقتباس صرفا برداشت یک داستان و تولید فیلم بر اساس آن نیست. در نقد فیلم، اقتباس خوب زمانی اتفاق می‌افتد که رسانه اقتباس شده باشد، هر هنری رسانه خاص خود را دارد و ابزارهای هر رسانه متفاوت است. اقتباس زمانی به‌خوبی صورت می‌گیرد که عناصر، مضامین اصلی داستان و... به زبان رسانه جدید تعریف شود. در این‌جا زبان رمان بایستی به زبان سینما تبدیل می‌شد، که این اتفاق به‌خوبی در این فیلم رخ داده است. به‌طور کل به‌عقیده‌ی من تم اصلی داستان در رمان و فیلم مقاومت است. مقاومت گروهی از انسان‌ها که در برابر اضمحلال فردیت خویش ایستادگی می‌کنند، این افراد در اقلیت جامعه خویش هستند. بنابراین در این داستان مسئله کتاب و کتاب‌سوزی مطرح نیست، نقد نظامی است که در پی فردیت زدایی است و برای این‌کار ابزار متفاوتی در اختیار دارد. در این سیستم از تلویزیون به‌عنوان دستگاه معناساز در جامعه استفاده می‌شود. تلویزیون در زندگی قهرمان این داستان نقش تعیین کننده‌ای دارد، تیتراژ ابتدایی این فیلم با نمایش تصاویری از آنتن‌های تلویزیون آغاز می‌شود. حتی در عنوان‌بندی ابتدای فیلم هم کلمه‌ای وجود ندارد و اسامی عوامل به‌صورت گفتاری بیان می‌شود و اثری از نوشتار نیست. این مسائل نکاتی نیست که در رمان وجود داشته باشد؛ در واقع «تروفو» به خوبی با استفاده از عناصر سینمایی، زبان رمان را به زبان سینما تبدیل کرده است.
در ادامه‌ی این مبحث محمد خندان، اظهار داشت: این فیلم داستان زندگی افرادی است که در وظیفه‌ی خود حل شده‌اند؛ آدم‌هایی از هم بیگانه، که فردیت‌شان زائل شده و کتاب به‌دلیل این‌که فضای فردیت خلق می‌کند، عنصری ضد اجتماعی تلقی می‌شود.
وی ادامه داد: در طول تاریخ، کتاب‌سوزی با انگیزه‌های مختلف انجام می‌شده، اما در اثر "تروفو" مطلق کتاب سوخته می‌شود، چراکه کتاب رسانه سوژه است، مدرنیته با کتاب میسر شده. بعضی متفکران در غرب به این مساله توجه کرده‌اند که کتاب درونی دارد، که آدمی را جذب می‌کند و در امنیت درونی کتاب است که سوژه در ذهن آدمی متولد می‌شود. در این فیلم مساله‌ی اینست که آگاهی نباید باشد، و کتاب معادل آگاهی است.
افشاری ضمن تایید وجود رابطه‌ای تنگاتنگ بین سینما و رمان، بیان کرد: بعضی از مورخین تاریخ سینما، پیدایش دیدگاه سینمایی را متاثر از تصویرگری‌های ذیل رمان‌ها می‌دانند. رابطه بین سینما و رمان همواره باقی می‌ماند، چراکه هر دو، از رسانه‌های داستان‌گو و روایت‌گر هستند.
وی در خصوص نوع اقتباس تروفو از رمان "۴۵۱ درجه فارنهایت" اظهار داشت: به‌عقیده‌ی من اقتباس، قابل تفکیک به دو شاخه تطابقی و تصاحبی است. در ساخت این اثر "تروفو" در عین وفاداری به رمان "برد بری"، در سبک و لحن روایت، کاملا سینمایی عمل کرده و به‌عقیده‌ی من اقتباس تصاحبی بسیار موفقی انجام داده است.
گفتنی است، سلسله نشست پژوهش‌های "به تماشای کتاب" به‌صورت ماهانه، به‌همت اداره‌کل کتاب‌خانه‌های عمومی استان تهران و به میزبانی فرهنگ‌سرای ابن‌سینا برگزار می‌شود و کتاب‌داران، مخاطبین ویژه‌ی آن خواهند بود.
کد مطلب: 3641
